Miejska Biblioteka Publiczna im. Adama Asnyka w Kaliszu - Złote Pióro 54: Małomiasteczkowy i drobnomieszczański

Pierwsze z nich należy traktować bardziej dosłownie, czyli jako miejsce zamieszkania. Małomiasteczkowy kojarzy się bardzo z piosenką Dawida Podsiadły:

Małomiasteczkowa twarz
Małomiasteczkowa głowa
Małomiasteczkowy styl
Małomiasteczkowo kocham

Źródło: https://www.tekstowo.pl/piosenka,dawid_podsiadlo,malomiasteczkowy.html 

Definicje słownikowe:

1. «odnoszący się do małego miasteczka»
2. lekcew. «charakterystyczny dla małego miasteczka»

Źródło: https://sjp.pwn.pl/slowniki/ma%C5%82omiasteczkowy.html 

 

1. człowiek
taki, który żyje lub funkcjonuje w małym mieście i ma cechy i sposoby zachowania typowe dla mieszkańców tego miasta

W środowisku małomiasteczkowym jarmarki były nie tylko instytucją handlową, ale także okazją do spotkań towarzyskich i kontaktów w interesach.

źródło: NKJP: Andrzej Chwalba (red.): Obyczaje w Polsce, 2004

2. klimat
taki, który jest charakterystyczny dla małego miasta i jego mieszkańców

Na Kazimierzu są niewygodne bruki, małomiasteczkowe sklepiki, ludność podmiejska, nie ma rodzin z dziada pradziada.

źródło: NKJP: Wojciech Tochman: Dziś - 12 września, Gazeta Wyborcza, 1997-09-12

https://wsjp.pl/haslo/podglad/102000/malomiasteczkowy 

Kiedyś panował pogląd, według którego prestiż zamieszkania rośnie wraz z wielkością miejscowości. To się mocno zdezaktualizowało. Powszechność edukacji, a także coraz częstsze świadome wybieranie życia na wsi nie mogą nie mieć wpływu na język. Przeszłością są już sceny z „Konopielki” Edwarda Redlińskiego, której bohaterowie nie dość, że nie umieli jeść z własnego talerza sztućcami, to nawet nie wiedzieli dokładnie, jak się nazywają. Nie podróżowali, znali tylko najbliższą okolicę, to i po co im nazwiska, jak każdy wiedział, kto jest kim?  

Zdezaktualizowało się więc pewne powiedzenie, które zacytuję ze znalezionych w sieci wspomnień licealisty:

Doskonale orientowała się, na ile kogo stać i wymagania w stosunku do nas bardzo różnicowała. – Z miasta ście, a gapa ście – to było jej sztandarowe powiedzenie, na które kiedyś nieśmiało odpowiedziałem: - Pani psor, ale ja jestem ze wsi.

Źródło: https://lowicz24.eu/artykul/wspomnienia-licealisty-n249131 

Częściej spotyka się pisownię łączną: z miastaście, a gapaście. Zacytowałem to jednak ze względu na znaczenie gwarowego powiedzenia. Rzekomo miastowemu nie przystawało być gapą, a pochodzenie wiejskie mogło być usprawiedliwieniem braku jakiejś wiedzy. Dziś byłoby to już krzywdzące określenie.

W drobnomieszczańskim nie należy się dopatrywać pochodzenia z małego miasta. Tu chodzi o warstwę społeczną, niezbyt zamożną, bywa, że na dorobku, której przypisuje się przestarzałe poglądy. Z zacytowanych poniżej źródeł nie wynika, że miejsce zamieszkania odgrywa tu decydującą rolę. Zwróćcie uwagę na rozmaitość definicji:

drobnomieszczanin
1. «człowiek należący do warstwy drobnomieszczaństwa»
2. pogard. «człowiek o ciasnych poglądach, niemający wyższych aspiracji»

• drobnomieszczański • drobnomieszczańskość • drobnomieszczanka

https://sjp.pwn.pl/slowniki/drobnomieszcza%C5%84ski.html 

 

drobnomieszczanin
  
1. dawniej
dawniej osoba należąca do drobnomieszczaństwa - warstwy społecznej drobnych wytwórców lub ludzi zajmujących się handlem na małą skalę, mieszkających w mieście

2. filister
pejorat.  osoba charakteryzująca się zacofanymi poglądami, ograniczonymi zainteresowaniami i zbytnim przywiązaniem do tradycji

https://wsjp.pl/haslo/podglad/65562/drobnomieszczanin 

 

drobnomieszczański

1. związany z drobnomieszczaninem - członkiem warstwy społecznej

Jeszcze niedawno było to środowisko niemal wyłącznie ludowe: chłopskie i robotnicze. Pod koniec XIX w. zaczęła się wytwarzać warstwa drobnomieszczańska, złożona z rzemieślników, kupców, właścicieli małych folwarczków, bądź to ludzi miejscowych, bądź też przybyłych z Poznańskiego.

źródło: NKJP: Stefan Kieniewicz: Historia Polski 1795-1918, 1968

2. związany z drobnomieszczaninem - osobą charakteryzującą się zacofanymi poglądami

2.a człowiek
pejorat.  taki, który jest drobnomieszczaninem

Sądząc z wyposażenia, stanowił coś w rodzaju salonu połączonego z sypialnią państwa Kozłowskich. Umeblowany był ze zbytkiem cechującym najczęściej drobnomieszczańskich dorobkiewiczów, którzy bogactwem nadrabiają brak smaku.

źródło: NKJP: Mirosław Sokołowski: Gady, 2007

2.b styl
pejorat.  właściwy dla drobnomieszczanina

Adam w pierwszych miesiącach po wojnie wygłaszał codziennie rano przez radio bezkompromisowe przemówienia, w których ostro wytykał mieszkańcom drobnomieszczańskie nawyki, kołtuńskie obyczaje i zabobony [...].

źródło: NKJP: Tadeusz Kwiatkowski: Panopticum, 1995

https://wsjp.pl/haslo/podglad/66748/drobnomieszczanski 

Nieraz jest tak, że słowa podobnie brzmiące znaczą coś innego: ostracyzm nie polega na ostrości a oportunizm na oporze. Również nie są synonimami sumpt i asumpt oraz emanować i epatować. Małomiasteczkowy i drobnomieszczański to także nie to samo.

Na poniższych memach przedstawiłem małomiasteczkowego w sensie pozytywnym i drobnomieszczańskiego w negatywnym. Mam nadzieję, że ilustrują różnicę znaczeniową słów.

Pozostałe ciekawostki językowe pochodzą ze Szczecina (2009 r. - moje pierwsze biblioteczne wczasy pod gruszą). Nie mają związku z dzisiejszym tematem. Są to fotografie z cyklu „słowa wyrażają emocje”, który zapoczątkowałem zdjęciem olsztyńskiego dworca autobusowego. Zastanawiałem się, czy publikować tego typu materiały, ale po przemyśleniu doszedłem do wniosku, że jednak warto. Nie wszystkie osobliwości językowe muszą być śmieszne, także napisy z dramatycznym apelem, zrobione w formie satyry, są warte uwagi i przyjrzenia się im.

Marcin Galant

zlote.pioro@mbp.kalisz.pl

https://mbp.kalisz.pl/p,190,klub-milosnikow-polszczyzny-zlote-pioro#skip