Złote Pióro 3: Pleonazmy w datach

Pierwsze pytania do klubu skierował nasz kolega Karol. Dziś będzie mowa o konstrukcjach z użyciem dat (w maju/w miesiącu maju) oraz ubiorów (założyć, włożyć, ubrać).

Jeśli chodzi o połączenie w miesiącu maju, trzeba je uznać za pleonazm. Wystarczy powiedzieć w maju. Wyjaśnienie tej kwestii znajdziemy w archiwum Poradni Językowej PWN (2015 r.):

Wyrażenia w miesiącu styczniu, miesiącu lutym itd. to klasyczne przykłady pleonazmów, a więc błędy leksykalne. Tego rodzaju formacje nie są dopuszczalne w żadnej z odmian stylowych polszczyzny, nawet w języku urzędowo-kancelaryjnym.

Trudno zaś jednoznacznie potępić zdanie rozpoczynające się od W dniu 3 maja. Oto dalsza część wykładni:

Nieco inaczej ma się sprawa z konstrukcjami typu: dzień 3 września, w dniu 3 września czy z dnia 3 września (ewentualnie z użyciem skrótu: dn.). Wydawnictwa poprawnościowe dopuszczają ich użycie w stylu oficjalnym i urzędowym. Za usterkę można uznać posługiwanie się nimi w innych odmianach polszczyzny.

Adam Wolański

Oczywiście można napisać: 3 maja obchodziliśmy rocznicę uchwalenia konstytucji. Taka konstrukcja jest poprawna, ale często unikamy jej, gdyż nie pozwala zacząć zdania dużą literą, chyba że cyfrę 3 zapiszemy słownie. Chętniej więc piszemy Dnia 3 maja (...).

Przestrzegam zaś przed błędną formą określania daty: 3 maj. To jest 3 (w domyśle dzień) maja. Można by żartobliwie powiedzieć, że maj jest jeden w roku, więc nie może być trzeci maj. W pieśni „Witaj, majowa jutrzenko” z dzisiejszego punktu widzenia występuje zatem błąd: Witaj maj, trzeci maj.

Dalsza część pytania dotyczy ubiorów. Według „Słownika języka polskiego PWN” czasownik ubrać się ma dwa znaczenia:

«włożyć na siebie ubranie, obuwie, nakrycie głowy»
«kupić sobie ubranie lub kazać sobie je uszyć; też: nosić ubranie w jakiś sposób»

W Poradni Językowej znajdziemy też wyjaśnienie z 2003 r.:

Konstrukcje typu ubrać sweter to małopolski regionalizm, powstały pod wpływem języka niemieckiego. W polszczyźnie ogólnej, w komunikacji ponadregionalnej, należy używać zwrotu włożyć sweter albo ubrać się w sweter.

Mirosław Bańko

Dodam jeszcze ważną rzecz - sweter, a nie swetr. Od dopełniacza w dół w przypadkach zależnych jest swetra, swetrowi, ale w mianowniku musi być sweter.

Ciekawa sytuacja jest zaś z butami, bowiem można je wkładać, ale także wzuwać, choć tej drugiej formy używamy już rzadko, podobnie jak zzuwać, czyli zdejmować. Ubieranie czegoś może kojarzyć się z ubieraniem choinki, więc tego lepiej unikać. Odsyłam do wypowiedzi prof. Mirosława Bańki.

Włożyć coś kojarzy się wprawdzie z wkładaniem do szafy czy szuflady, jednak według zacytowanych źródeł wkładamy też coś na siebie. Jako błąd formę założyć coś na siebie uznaje Poradnia Językowa Uniwersytetu Łódzkiego (2015 r.):

(...)

Nie powinniśmy więc mówić/pisać: założyć ubranie, założyć płaszcz, założyć sukienkę, założyć sweter, założyć garsonkę, założyć marynarkę, założyć buty. Niepoprawne jest także ubieranie płaszcza, czapki czy butów (wskazywałoby bowiem na ubieranie wskazanych części garderoby w kolejne). Tego typu konstrukcje są południowopolskimi regionalizmami, niedopuszczalnymi w polszczyźnie ogólnej.

Poprawne są natomiast konstrukcje typu: założyć krawat, założyć okulary, założyć plecak, założyć torbę, bowiem wskazują na przedmioty, które umieszcza na sobie człowiek.

Słowniki poprawnościowe wskazują, by do określania czynności ubierania się w różne części garderoby używać czasownika 'włożyć’, np. włożyć ubranie, włożyć beret, włożyć kozaki.

Pozdrawiam
Agnieszka Wierzbicka

Słownik PWN aktualnie podaje jednak definicje:

założyć — zakładać

1. «dać początek czemuś»

2. «umieścić coś gdzieś»

3. «zainstalować jakieś urządzenie»

4. «podwinąć brzeg czegoś»

5. «pokryć czymś jakąś powierzchnię»

6. «zapłacić jakąś należność za kogoś z zamiarem późniejszego jej odebrania»

7. «ubrać się lub ubrać kogoś w coś»

8. «przyjąć jakieś twierdzenie lub zasadę za podstawę dalszych wywodów lub dalszego postępowania»

9. «zaplanować coś»

10. «wystąpić do sądu z wnioskiem o wszczęcie postępowania»